“Tüm Avustralya İşçi Partisi adına Yürekten Uluru Bildirisi’ni tam olarak uygulayacağımı taahhüt ederim.”
21 Mayıs Cumartesi gecesi federal seçimleri kazandığı belli olunca kalabalığın önüne çıkan yeni başbakan Anthony Albanese’nin ilk söylediği kelimelerden bazıları.
Peki, Yürekten Uluru Bildirisi nedir? Hedefleri nelerdir?
Anayasal reform
Bildirinin yazarlarından biri olan NSW Üniversitesi’nden Anayasal hukuk Profesörü ve Cobble Cobble kadını Megan Davis, SBS News’a verdiği demeçte, “Basitçe açıklamak gerekirse, Yürekten Uluru Bildirisi Avustralya halkını anayasal reformun gerekliliğine ikna etmek için yayınlanan bir pazarlama broşürü olarak tanımlayabiliriz” diyor.
Büyük destek görse de İlk Ulusların tüm bireylerinin bildiriyi desteklediğini söylemek doğru olmaz. O dönemki Turnbull hükümeti bildiriyi anında reddetmişti. Ancak yeni İşçi Partisi hükümeti desteğiyle bildiriye bir anda güç verdi.
Bildiride iki önemli tavsiye var: İlk Uluslar’ın Sesi’nin anayasal olarak Avustralya Parlamentosu’nda tanınması ve Makarrata Komisyonu’nun kurulması.
Ses
Profesör Davis “İlk Uluslar’ın Sesi’nin anayasal olarak tanınan ve parlamentoca kabul edilen bir danışma kurumu olacağını söylüyor. “Şu anda İlk Uluslar’ın Avustralya’nın yargısı ve siyasetinde ve toplumlarımıza etkisi olan yasalar ve politikalar üzerindeki nüfuzu çok az, hatta hiç yok. Bu yüzden Ses’in tanınmasına ihtiyacımız var” diyor.
“Bunun sonucu da son derece kalitesiz yasalar ve politikalar, ve artan sosyal uçurum. Bu sağlık, eğitim veya adalet, hepsi için geçerli. Uçurum da büyüyor. Bunun en önemli nedeni de federasyon yasaları ve kuralları hazırlarken masada İlk Uluslar’ın temsilcileri yok.”
Bildiri Ses’in anayasal olarak korunmasını, hükümetler değişse de Ses’in kalmasını istiyor. Bunun olması için de anayasal değişiklik gerekiyor. Bu da bir referandumu gerektiriyor.
Albanese İşçi Partisi’nin ilk döneminde İlk Uluslar’ın Sesi üzerine bir referandum sözü verdi.
23 Mayıs Pazartesi Canberra’da düzenlediği basın toplantısında, “İlk Uluslar’ın halklarının anayasal olarak tanınmasının gerekliliğinin altını çizeceğiz. Buna parlamentoda Ses’in olması için anayasal korunma da dahil” diye konuştu.
Profesör Davis, Ses’in anayasal olarak korunmasının çok önemli olduğunu, akdi halde, durumu düzeltmekten çok kötüleştireceğini söylüyor.
“Avustralya’yı dolaşıp toplumlara anlamlı bir tanınmanın nasıl olacağını sorunca, cevap Ses’ti. Ancak bu ses geçmişteki kurumlara olduğu gibi bir gün kaldırılmamalı” diyor. Geçmişte federal seviyede beş veya altı kurum olduğunu ve hepsinin de bir süre sonra kapatıldığını belirtiyor.
“Kapatılınca geride toplumlar için büyük bir felaket bırakıyorlar. İyileşmesi zaman alıyor” diyor.
Profesör Davis Ses’in anayasal olarak Parlamento için bir bağlayıcılığının olmayacağını söylüyor. “Bu ‘Parlamento’ya bir Ses,’ ‘Parlamento’da bir Ses’ değil. Bu son derece mönemli bir fark” diyor.
Ses’in söylediklerinin parlamento için bir bağlayıcılığı olmayacağını, bir danışmanlık kruumu gibi işleyeceğini söylüyor. “Verimlilik Komisyonu veya İnsan hakları Komisyonu gibi.”
Makarrata
Yolngu dilinden bir kelime olan Makarrata’nın anlamı: Bir mücadelenin sonunda bir araya gelip anlaşmaya varmak için süreci başlatmak. Devletle İlk Uluslar arasında tarihte olanlar hakkında tüm doğruların ortaya çıkması.
Yürekten Uluru Bildirisi, Ses’in Parlamento’da anayasal olarak korunmasından sonra bir Makarrata Komisyonu’nun kurulmasını öneriyor.
Profesör Davis komisyonun iki işlevi olacağını söylüyor.
İlk işlev, “treaties” olarak bilinen anlaşmaların imzalanması sürecini yönetmek.
“1788’den beri göz ardı edilen bazı konuların çözüme ulaştırılması için yapılması gerekenleri sonunda yapmak” diyor.
Anlaşma metinlerini hazırlamak son derece karmaşık bir süreç.
“Her ulus için ayrı bir anlaşma gerekiyor. Kıta çapında iki yüzden fazla ulus var ve müzakereler uzun zaman alır” diyor.
Makarrata Komisyonu’nun ikincil rolü de geçmişle ilgili tüm gerçeği ortaya çıkarmayı hedeflerin “truth-telling” süreci.
Profesör Davis, “Truth-telling süreci toprağın çalınması sırasında olan katliamlar, soykırım, cinayetler, koruma dönemi, çocukların ailelerinden alındığı asimilasyon süreçlerinde olanları ortaya çıkarmayı hedefliyor” diyor.
Amaç, Avustralya’nın tarihi ile ilgili kapsayıcı ve düzgün bir tartışma.
Referendum ne zaman?
Mayıs 2017’de Yürekten Uluru Bildirisi’nin yayınlanmasından kısa süre sonra o dönem Başbakan Yardımcısı olan Barnaby Joyce, Ses’i Parlamento’da Senato ve Temsilciler Meclisi’nden sonra üçüncü bir kamara olarak tasvir etmişti. Ancak iki yıl sonra “hatası” için özür diledi.
2017 dönemin Malcolm Turnbull’un hükümeti bildiri için referandum fikrini reddetmişti.
Profesör Davis, 2017’den beri geçen zamanın boşa harcanmadığını, eski hükümetin Yerli İşleri Bakanı Ken Wyatt’ın yönettiği çeşitli komiteler Ses’in neye benzeyebileceğine dair şablonu oluşturduğunu söylüyor.
“O dönemde hiçbir şey yapılmadı diyemeyiz” diyen Davis, 2022 seçimini kaybeden Morrison hükümetinin referandum için kenara 160 milyon dolar koyduğunu ve bu paranın ihtiyaç anında kullanılmak amacıyla kenarda tutulduğunu belirtiyor.
Referandumun 2024 ortasında düzenlenmesi bekleniyor. Önümüzdeki günlerde Albanese hükümetinin Yerli İşleri Bakanı olarak yemin etmesi beklenen Linda Burney, Avustralya’nın referandum için hazır olduğunu söylüyor.
Burney, “Avustralyalılar Parlamento’ya Ses konusunu tartışmak için her zaman olduğundan daha hazırlar. Tartışmalar başladı bile. Bu tartışmaları gündemin merkezine getirip konuyu halk oyuna sunmanın tam zamanı” diyor.
