Opogi le malamalama taulasea o tagata muamua

Debbie Watson.jpg

Traditional healer Debbie Watson

Get the SBS Audio app

Other ways to listen

O le malamalama ma aloa'ia tu ma faiga taulasea a tagata muamua e ono maua ai se silafia lautele i fofo ma togafiti o gasegase i onapo nei.


Manatu autu
  • Mo tagata muamua, o le soifua maloloina e le na o le tino, ae aofia ai lagona ma le manuia faaleagaga.
  • O togafitiga e aofia ai vai fofo ma talotaloga faaleagaga.
  • O taulasea a tagata muamua e pasia le poto ma le mana faamalolo mai lea auga tupulaga i le isi auga tupulaga.
  • E mafai ona galulue va'ava'alua togafitiga faataulasea a tagata muamua ma togafitiga faafoma'i i onapo nei.
Mo tagata muamua, o le soifua maloloina e le na o le soifuaga e aunoa ma faama'i poo gasegase. O le soifua maloloina e aofia uma ai le tausiga o le tino, lagona, so'otaga ma isi tagata, ma le manuia faaleagaga.

Ma o togafitiga i le va'ai a tagata muamua, e le faatitino i le gasegase o le tino, ae silasila e faapaleni uma isi vaega o le soifuaga o le tagata.

O le tamaita'i mai tagata Truwulway, Dr Alana Gall, i le gataifale i Matu o Lutruwita, na amata ona a'oa'oina le poto faataulasea o tagata muamua i le taimi o la'ititi.

“Back home, we would always use different natural medicines and all the different practices, so different ceremonies and spirituality were all just big part of my life.”
("I lo matou nu'u e fa'aaoga faatasi vai fofo 'ese'ese, atoa ai ma nisi o faiga ma tu ma sauniga faaleagaga, o se vaega o le soifuaga i aso ta'itasi")
Dr Alana Gall.jpg
Dr Alana Gall
O loo faia ana su'esu'ega i le mata'upu naturopathic medicine i le Southern Cross University ma o loo ia umia fo'i fa'ailoga ma tiute e pei o le faatonu o le Indigenous traditional medicine for the Traditional, Complementary, and Integrative Medicine (TCI) Coalition.

Na ia ta'ua o le faa'upuga "bush medicine", e faasino ai i togafitiga faataulasea a tagata muamua, e faatapula'aina ai le silafia a tagata i togafitiga faataulasea a tagata muamua.

E tele ina va'ai iai tagata o se mea e mafai ona pa'i iai ma manavaina pe inu o se vaila'au.

Peita'i, "o a matou togafitiga e 'ova ma sili mamao atu," na ia ta'ua.

“Traditional medicine can encompass healing ceremonies, spiritual medicine, and traditional healers.”
We also see our Country, our lands, as healers as well. So we have a Country of medicine as well. But underpinning all that is what people commonly talk about now, as our ways of knowing, being and doing.
Dr Alana Gall

Taulasea a tagata muamua

O le tamaita'i oDebbie Watson o se ngangkari poo se taulasea, se Aboriginal healer mai le Pipalyatjara i le Aṉangu Pitjantjatjara Yankunytjatjara (APY) o South Australia.

O taulasea ngangkari e toe faasa'oa'oina le agaga, o la latou va'ai o le 'auga lea o le tino o le tagata.

"I heal people with my hands. I see inside and feel their energy and what they have inside, and I also work with the spirit."
("Ou te fofoina i o'u lima. Ou te va'a i totonu ma faalogoina le malosi'aga o loo i totonu o se tagata, ma faagaluea'ina e le agaga.")

Na faamatalaina e Ms Watson, a faapea e poloka pe se'e 'ese le agaga, e mafai ona oso ai le tiga, atugalu ma isi auga.

"The spirit cannot get hurt,"

O le tofi ma le mafaia e faamalolo isi tagata, o se mana e tu'u lima mai auga tupulaga i isi auga tupulaga.

O Ms Watson e tupuga mai se laina 'umi o taulasea i lona aiga. Na ia a'o'aoina le tomai mai lona tama ae o la'ititi.

"He taught me to be a healer, a strong healer."
Debbie Watson 2.jpg
Debbie Watson
O Ms Watson na faavaeina ma o le faatonu o le Aṉangu Ngangkaṟi Tjutaku Aboriginal Corporation (ANTAC) , le Asosi muamua o taulasea tagata muamua i Ausetalia.

O le Asosi o se NGO ma o loo gafa ma le lagolagoina ma tausimea i le tomai ma le malamalama i togafitiga faataulasea, ma o loo maua ai fofo ma togafitiga mo tagata muamua ma isi i le atunu'u.

O Dr Francesca Panzironi le faatonu sili o le ANTAC, ma e iai sona tomai i le mata'upu o le tulafono faavaomalo i aia tatau a tagata.

Ina ua feso'ota'i i taulasea ngangkari i South Australia, na ia manatu ai o se 'au'aunaga taua mo tagata uma.
Dr Panzironi and Debbie Watson.jpg
From left, Dr Francesca Panzironi and Debbie Watson
People really wanted them. It wasn’t just a theory. People were feeling better, people needed them.
Dr Francesca Panzironi
I aso nei, ua mafai ona maua 'au'aunaga a ANTAC i nofoaga soifua maloloina, falepuipui, ma isi faalapotopotoga e fia silafia ma fa'aaogaina togafitiga faataulasea.

E ui e le mafaia e togafitiga faataulasea ona suia togafitiga faaonapo nei, ae na saunoa Dr Panzironi, e mafai ona galulue va'ava'alua.

“E mafai ona galulue va'ava'alua”

O Brett Rowling e tupuga mai tagata Bungoree ma Matora ma o se talavai, se analytical chemist.

Na ia faaalia e mafai ona o gatasi le futia ma le 'umele i togafitiga faataulasea ma vaila'au faafoma'i, e ui ina foliga mai e iai se 'ese'e'sega tele.
One, it’s our oral story, teachings and morals with the secrets, and the other side is the white fella ways of working, the data and analysis. They’re two polar opposites, but two very complementary ways.
Brett Rowling
Fai ma faata'ita'iga, o le paracetamol e gaosia mai elemeni faasaienisi i onapo nei, ae o vaifofo faataulasea na tu'ugutu mai i auga tupulaga ua mavae, e mafai fo'i ona aoga ae 'ese le va'ai iai.
Brett Rowling.jpg
Brett Rowling
“We’ve gone since the beginning of time. We had everything. It’s not like we were waiting for white fellas to arrive to explain how things should work. We already had all these, different medicines, and techniques.”

Na ia saunoa o le taimi lenei ua tatau ai ona silasila isi tagata i le lalolagi “awaken that and show that to people and the world.”

“In Australia, we are the oldest continuing culture on this planet. So there are wisdoms that we have, about how to look after the earth, about how to do medicine in ways that we have been doing since forever."

"E mafai fo'i e le poto faasaienisi i onapo nei ona su'esu'e ma iloilo le tulaga saogalemu o le faaaogaina o togafitiga faataulasea," na ia saunoa ai.

Share