Ceev Hmoob Australia cov lus kom txhob ploj

Hmong New Year 2009 (Courtesy of Professor Alexandra Aikhenvald)

Hmong New Year 2009 (Courtesy of Professor Alexandra Aikhenvald -Michael Rudov) Source: Courtesy of Professor Alexandra Aikhenvald

Get the SBS Audio app

Other ways to listen

Professor Alexandra Aikhenvald thiab nws cov neeg ua hauj lwm ntawm Sydney University nrog rau Nathan White uas yog tus tub kawm PhD uas tshawb fawb txog Hmoob cov kev cai siv ntawv ntawm James Cook University thov tau nyiaj ze txog li AUD 500,000 yuav coj los lis ib cov project coj los pab cawm kom Hmoob tej lus tsis txhob ploj. Zes kais Aikhenvald, Nathan White, Hmong Australia Association tus coj ntawm Cairns nrog rau Dr Gary Lee Yia qhia txog lawv cov kev xav thiab qhia tias yuav lis cov project no li cas.


Professor Alexandra Aikhenvald uas yog tus tswj lub chaw teeb txheeb Language and Culture Research Centre ntawm James Cook University qhia tias yeej thov tsis tshua tau nyiaj pab cuam thiab yeej tsis tshua tau txais kev pab cuam pes tsawg rau cov kev teeb txheeb txog tej ntaub ntawv no tab sis kuj muaj hmoo uas thov tau nyiaj ze txog li ntawm AUD 500,000 coj los tsim ib cov project rau lub sij hawm 4 xyoos coj los pab cawm Hmoob tej lus kom tsis txhob ploj. 

Cov hauj lwm yuav ua ntawd ces yuav pib txij li xyoo 2021 mus. Muaj ntau yam yuav ua xws li yuav xub xub los tsim kom tiav Nathan White phau ntawv PhD thesis uas sau thiab tshawb fawb txog cov kev cai siv ntawv Hmoob (Hmong grammar book). Txuas ntxiv ntawd uav muaj cov kev sab laj nrog Hmoob tej zejzog, cov chaw qhia ntawv ntau yam, Hmoob thiab cov cov ntxhais kob xwb tub txawj txeeg thiab cov kev tawm tswv yim los yog pab cuam ntawm lwm cov kws tshawb fawb uas paub txog lus Hmoob thiab ntawv Hmoob los yog qhia ntawv Hmoob hauv ntiaj teb no cov kev pab tawm tswv yim kom los tsim tau cov phau ntawv, tej ntawv qhia, Hmoob tej dab neeg, cov program pab txheeb seb sau los yog ntaus ntawv puas raug puas yog (spelling check and word prediction) nrog rau phau ntawv tshawb nrhiav txog tej xov xwm qhia txog kab mob kev nkeeg (Hmong medical corpus). 

Nathan White uas yog tus tub kawm uas kawm thiab teeb txheeb txog Hmoob cov kev cai siv ntawv (Hmong grammar) los kuj qhia tias "nws yuav los txheeb tias seb ho muaj dab tsi tshwm sim rau Hmoob tej hluas hnoob nyoog qes dua 45 xyoos tias seb lawv hos ua li cas los pab kom Hmoob tej lus thiab tej ntaub ntawv txhob ploj li puas tseem tham thiab siv lus Hmoob nrog lawv tej me nyuam, puas siv lus Hmoob lawm, los yog puas nco tau lub Hmoob lawm los yog pheej siv lus Askiv coj los xyaw lus Hmoob. Ces los txheeb tias vim li cas thiaj zoo li ntawd thiab mam li los nrhiav tswv yim tias ho yuav pab cawm Hmoob tej lus li cas kom txhob ploj."

Professor Aikhenvald qhia ntxiv tias tsem yuav tsim tej ntaub ntawv, cov ntawv qhia txog hauv tej chav kawm los yog pab txheeb kom sau raug thiab yog, thiab lwm yam peev txheej pab rau Hmoob tej zejzog tau siv nrog rau cov kev tshawb fawb txog tias ho muaj dab tsi tab tom tshwm sim rau Hmoob cov lus thiab tej ntawv.

Professor Alexandran Aikhenvald hais tias txhua hom neeg cov lus yeej muaj kev pauv hloov. Tab sis qhov tseem ceeb tiag mas yuav tau xyuas tias lub hom phiaj mas yog "los ceev txuag Hmoob tej lus kom Hmoob txhob plam lawv lub cim thawj tsis lis ntawd ces yuav ua rau Hmoob tej lus tsuag lawm ntau thiab yuav ua rau muaj teeb meem rau Hmoob tej zejzog tau."

Dr Gary Lee Yia los kuj pom zoo tib yam thiab. Nws hais tias yeej tim ntau yam xws li plam tej niam txiv cov kev txhawb nqa tej teej kawm thiab txhawb nqa lawv tej me nyuam cov kev kawm thiab pheej tseem tos tej tub kawm mus kawm xwb tsis qhia ntawm tsev.

"Muaj ib txhia niam txiv yeej hais tias txhob qhia ntau yam ntawv rau peb tej me nyuam, ua rau lawv ntxhov siab kawm tsis tau vim lawv tseem yuav kawm nawm tsev kawm thiab. Lis cas los yeej yuav nyob teb chaws no ua neeg teb chaws no mus ces kawm lus Askiv xwb."

Txuas ntxiv ntawd Dr Gary Lee Yias kuj hais tias yeej tim ib txhia laus tsis paub ntaub ntawv, thiab tej me nyuam los yog tej niam txiv pheej tsis hais lus Hmoob ntawm tsev los yog tis nrog pab qhia ntawv Hmoob rau thiab pheej nrog me nyuam tham ua lus Askiv lawm xwb ces cia li swm hais lus Askiv tsis hais lus Hmoob lawm.

"Tej niam txiv thawj phaum tuaj teb chaws Australia no yeej tseem siv lus thiab tej kab lis kev cai, tab sis tej me nyam tuaj loj hlob thiab yug teb chaws no tsis tshua siv lawm los yog tsis tshua nyiam lawm."

"Ib txhia neeg ntiag tug mas yeej tig los kawm thiab hais lus Askiv kom lawv poo tau thiab yoog tau raws lub teb chaws no txoj kev ua lub neej tshiab, hos ib txhia mas tsis tshua xav hloov tab sis yuav tau hloov kom yus ua tau lub neej nrog lub teb chaws no thiab, ces thiaj li ua rau tsis siv tsis kawm lus thiab ntawv Hmoob lawm."

Dr Lis Yia qhia tias " Raws li kuv tau kawm thiab teeb txheeb ces thaum ib co neeg mus nyob rau ib lub teb chaws tshiab li Australia uas hais lus Askiv thiab coj kev cai txawv ces yeej ua rau muaj teeb meem loj kawg rau cov neeg mus pib dua lub neej tshiab ntawm lub teb chaws ntawd. Tsis tas li no los tseem niaj hnub siv thiab ua raws li tej kev cai tshiab ntawm lub teb chaws tshiab thiab hais lus Askiv lawm xwb yeej tsis tshua siv Hmoob tej lus thiab tej kab lis kev cai lawm thiab ces thiaj li tsuag zuj zus lawm."

Txawm li cas los Nathan White tau qhia tias " kom siv lus Hmoob rau tej chaw uas muaj Hmoob mus koom, li koom txoos teev hawm, tshoob, koom txoos, rooj sab laj, koob tsheej uas muaj Hmoob sib sau ua ke ces kom siv lus Hmoob sib tham txhob siv lus Askiv."

Professor Alexandra Aikhenvald hais tias "tsis txhob pheej tos tej teej kawm qhia nkaus xwb, tej niam txiv, tej txheeb zes yuav tsum kub siab qhia ntawv tej ntawv tej lus rau tej me nyuam, vim ib txhia teej kawm qhia lawv tej ntawv tag rau me nyuam los yog rov qab mus txog tsev ces twb tsis nco tej ntawv ntawd lawm thiab pheej hais lus Askiv tom tsev xwb thiab, ces thiaj kawm tsis tau los yog tsis tshua siv yus hom lus. Tab sis nws pom tau tias cov playgroups uas pab kom tej me nyuam tau sib sau ua ke koom ua ib yam dab tsi ua ke kom tau tham lus Hmoob ntawd yog tej yam zoo yuav pab tau."

Dr Gary Lis Yia hais tias "yuav tau coj tej me nyuam rov qab mus xyuas qub teb qub chaw, mus xyuas tej zos Hmoob kom tej tub ntxhais thiaj tau tham thiab siv lus Hmoob thiab hais lus Hmoob. Vim thaum mus txog zos Hmoob lawm ces tej hluas yuav tsis nrog lawv tham lus Askiv lawm ces yuav yuam kom yus tej me nyuam yuav tau tham lus Hmoob. Kuv pom tias yog coj kuv tej me nyuam mus ib ob zaug los ces lawv txawj hais lus Hmoob lawm hov ntau thiab tsis tshua txaj muag hais lus Hmoob lawm."

Professor Alexandra Aikhenvald hais tias "tsim nyog yuav tau los tsim Hmoob Academy, kom los tshawb fawb txog thiab teev tias ho muaj dab tsi pauv hloov rau Hmoob tej lus thiab tej kab lis kev cai es thiaj yuav pab tshab txhais tau rau lwm haiv neeg hais lus Askiv li neeg Australians los yog neeg Americans kom tsis txhob to taub yuam kev li phau ntawv 'When spirit catches you and you fall down uas Anne Fidaman sau, uas qhia txog cov neeg ntawm teb chaws sab hnub poob tsis nkag siab txog Hmoob tej kab li kev cai ces thiaj ua rau muaj teeb meem rau loj heev rau Hmoob ib tug me nyuam."

Nathan White thiaj xav kom Hmoob tej zejzog thiab tej tub koom siab kub siab los koom nws cov project no kom thiaj tsim tau tej peev txheej li hais los saum toj no los rau Hmoob siv. Nws hais tias "yuav yog ib cov kev teeb txheeb sawv cev rau Hmoob, pab kom ntiaj teb paub tias Hmoob xav tau dab tsi, muaj teeb meem dab tsi, muaj txoj kev vam kev cia siab xav tau dab tsi, thiab pab kom tej kev tshawb fawb paub txog Hmoob zoo tuaj ntxiv. Yog tias Hmoob los koom cov project no ntau npaum li cas ces yuav tsim tau cov peev txheej ntau npaum li ntawd thiab yuav tau txais txiaj ntsim rau Hmoob ntau tuaj ntxiv xwb."

Txawm li cas los Vaj Yig Tsab uas yog tus thawj tswj lub koom haum Hmong Australia Association ntawm Cairns kuj tseem xav kom thawj tswj koom haum loj nrog rau Dr Gary Lis Yia thiab Dr Pov Xaivkaub uas yog cov paub tab tsim nyog yuav tau nrog xyuas kom tsim tau tej peev txheej no zoo kom Hmoob tau txais txiaj ntsim thiab tsis txhob muaj tej yam tsis zoo cuam tshuam nrog cov kev teeb txheeb no.

Mloog tau  rau hnub zwj Teeb (Thursday) thaum 6 pm AEDT thiab hnub zwj Hnub  (Sunday) thaum 11 am AEDT los yog koom tau ntxiv ntawm  thiab subscribe los sis yog download thiab mloog tau ntau cov podcasts (xov xwm ua suab) ntawm, thiab  los yog download  kom koj mloog tau SBS Hmong.


Share